Lịch sử 11 Kết nối tri thức Bài 7: Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

a. Vị trí chiến lược của Việt Nam

- Việt Nam thuộc khu vực Đông Nam Á, nằm trên trục đường giao thông quan trọng kết nối châu Á và châu Đại Dương, có vị trí địa chiến lược quan trọng.

- Với nguồn tài nguyên phong phú và dân cư đông đúc, Việt Nam luôn phải đối mặt với nhiều thế lực ngoại xâm và chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử.

Lược đồ khu vực Đông Nam Á ngày nay

b. Vai trò, ý nghĩa của chiến tranh bảo vệ Tổ quốc trong lịch sử Việt Nam

- Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển dân tộc Việt Nam. Thắng lợi của cuộc kháng chiến giữ vững độc lập, bản sắc văn hoá và tạo điều kiện thuận lợi cho xây dựng đất nước.

- Chiến tranh bảo vệ Tổ quốc góp phần hình thành và nâng cao lòng tự hào, ý thức tự cường, và tôn vinh truyền thống đẹp của dân tộc. Đồng thời, để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý giá.

a. Một số cuộc kháng chiến thắng lợi

- Trước CMT8 năm 1945, dân tộc Việt Nam tiến hành nhiều cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm giành thắng lợi.

Bảng tóm tắt một số cuộc kháng chiến thắng lợi tiêu biểu trước CMT8 năm 1945

Bạch Đằng dậy sóng (mô hình trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia)

Tượng Quang Trung trong di tích Gò Đống Đa (Hà Nội)

b. Nguyên nhân thắng lợi

- Trước hết, các cuộc kháng chiến của Việt Nam là các cuộc chiến tranh chính nghĩa nhằm bảo vệ độc lập dân tộc.

- Thứ hai, nhân dân Việt Nam có lòng yêu nước nồng nàn và tất cả các tầng lớp, dân tộc tham gia kháng chiến, tạo thành khối đoàn kết toàn dân vững chắc. Trong chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống quân Nguyên năm 1285, nhà Trần đã tổ chức Hội nghị Bình Than và Trần Quốc Tuấn viết Hịch tướng sĩ khích lệ quản sĩ đánh giặc. Khi Thượng hoàng Trần Thánh Tông hỏi về quyết tâm đánh giặc, các bộ lão đồng thanh hổ lớn: "Đánh!".

- Thứ ba, kế sách đánh giặc đúng đắn, linh hoạt và nghệ thuật quân sự độc đáo đã là nguyên nhân quan trọng dẫn đến thắng lợi trong các cuộc kháng chiến. Triều Lý đã thực hiện kế sách "tiên phát chế nhân" trong cuộc kháng chiến chống Tống, và Quang Trung đã vận dụng nghệ thuật "đánh nhanh, thắng nhanh" và chiến lược ở Ngọc Hồi - Đống Đa để đánh tan hàng chục vạn quân Thanh xâm lược.

- Thứ tư, những người lãnh đạo, chỉ huy các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm đều là các vị tướng lĩnh tài năng, mưu lược như: Ngô Quyền, Lê Hoàn, Lý Thường Kiệt, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Huệ,...

- Mặt khác, cuộc chiến tranh xâm lược của ngoại bang là phi nghĩa và quân giặc gặp nhiều khó khăn như đường hành quân xa, thiếu lương thực và không quen biết địa hình và điều kiện tự nhiên của Đại Việt.

a. Khái quát về một số cuộc kháng chiến không thành công

- Các cuộc kháng chiến của Việt Nam chống ngoại xâm không thành công bao gồm: kháng chiến chống quân Triệu của An Dương Vương, kháng chiến chống quân Minh của nhà Hồ và kháng chiến chống thực dân Pháp của nhà Nguyễn.

Bảng tóm tắt một số cuộc kháng chiến không thành công

Tên cuộc kháng chiến

Nội dung chính

Kháng chiến chống quân Triệu (179 TCN)

- Sau nhiều lần tấn công Âu Lạc không thành công, Triệu Đà lập kế giảng hoà với An Dương Vương để lấy thông tin quân sự của thành Cổ Loa, sau đó đánh úp bất ngờ. Cuộc kháng chiến của nhân dân Âu Lạc thất bại.

Kháng chiến chống quân Minh (1406-1407)

- Vào cuối năm 1406, nhà Minh dẫn đầu bởi Trương Phụ và Mộc Thạnh tấn công nước Đại Ngu. Thành Đa Bang và Đông Đô (Hà Nội) thất thủ, nhà Hồ phải rút quân về cố thủ ở thành Tây Đô (Thanh Hoá).

- Đến tháng 6 - 1407, cuộc kháng chiến của nhà Hồ thất bại.

Kháng chiến chống thực dân Pháp (1858-1884)

- Năm 1858, Pháp và Tây Ban Nha xâm lược Việt Nam.

- Nhân dân Việt Nam cùng quân đội chiến đấu dũng cảm chống lại quân xâm lược ở nhiều mặt trận.

- Các cuộc nổi dậy chống Pháp do lãnh đạo của Trương Định, Nguyễn Trung Trực, Võ Duy Dương, Nguyễn Hữu Huân đã gây thiệt hại lớn cho Pháp.

- Triều đình nhà Nguyễn kí nhiều hiệp ước với Pháp như Nhâm Tuất, Giáp Tuất, Hác-măng, và Pa-tơ-nốt.

- Hiệp ước Pa-tơ-nốt đánh dấu sự đầu hàng hoàn toàn của triều đình Nguyễn trước thực dân Pháp, kết thúc thời kỳ độc lập của Việt Nam.

b. Nguyên nhân kháng chiến không thành công

- Các cuộc kháng chiến không thành công là do một số nguyên nhân chủ yếu sau đây:

+ Trong cuộc kháng chiến, lãnh đạo không thể đoàn kết được toàn dân, và An Dương Vương không chấp nhận lời khuyên của các tướng giỏi, dẫn đến bất hoà nội bộ.

+ Trong kháng chiến, Triều Hồ tập trung quá nhiều vào xây dựng quân đội chính quy và phòng tuyến, trong khi Triều Nguyễn thiên về chủ hoà và thiếu lãnh đạo thống nhất trong phong trào kháng chiến của nhân dân.

+ Sự chênh lệch tương quan lực lượng không thuận lợi là nguyên nhân khách quan dẫn đến thất bại của các cuộc kháng chiến của nhân dân Việt Nam.